راز ماندگاری قیام عاشورا/ درس عاشورا «هیهات من الذله» است

دکتر علی غلامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در مجلس سوگواری شب تاسوعای حسینی که در هیئت مذهبی الشباب ـ گروه تربیتی خانه سوم مشهد برگزار شد به تبیین عوامل راز ماندگاری قیام عاشورا پرداخت.

وی در ابتدا با بیان اینکه وقایعی که از جهت گستردگی و سبعیت از عاشورا و کربلا بزرگتر باشند در تاریخ کم نبوده‌اند، عنوان کرد: به عنوان مثال در جنگ جهانی دوم بین 22 تا 50 میلیون انسان کشته شدند و یا در حمله چنگیزخان مغول سبعیت و کشتار عجیبی اتفاق افتاد اما در کربلا چه اتفاقی روی داد که پس از گذشت 1376 سال هنوز هم هر سال پررنگ تر از قبل بدان پرداخته و ابعاد جدیدی از آن روشن می شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه باید دید سر عاشورا و کربلا در چیست که برونداد آن این اتفاق عظیم است، ادامه داد: حداقل فایده فهم راز ماندگاری عاشورا این است که از اباعبدالله(ع) می‌آموزیم که چگونه باید کار کنیم تا در تاریخ جاودانه و ماندگار شود.

یاد اهل بیت(ع) محوشدنی نیست

وی اظهار کرد: زمانی که اسرای کربلا را به شام می‌برند یزید محفلی برپا می‌کند تا اسرا را تحقیر کند اما حضرت زینب(س) در این محفل می‌گویند: «یا یزید کد کیدک واسع سعیک ناصب جهدک فوالله لا تمحو ذکرنا و لا تمیت وحینا، یا یزید به تو می گویم، هر حقه ای که می خواهی بزن و هرکاری که می توانی انجام بده، اما یقین داشته باش که اگر می خواهی نام ما را در دنیا محو بکنی، نام ما محو شدنی نیست، آنکه محو و نابود می شود تو هستی. (بحار الانوار، جلد 45، صفحه 135 و اللهوف، صفحه 77)

غلامی با تأکید بر اینکه کربلا و عاشورا تنها متعلق به شیعیان نیست، افزود: اهل‌سنت و بسیاری از غیرمسلمانان نیز به عاشورا اعتقاد دارند؛ همچون ماهاتما گاندی، رهبر بزرگ انقلاب هندوستان اعلام میدارد که انقلاب هند را از قیام امام حسین(ع) الهام گرفته است و یا توماس کارلایل، مورخ مشهور انگلیسی که می گوید: «پیروزی حسین(ع) با وجود اقلیتی که داشت باعث شگفتی من است.» و بسیاری از اندیشمندان دیگر جهان.

ماعندکم ینفد و ماعندالله باق؛ یکی از عوامل ماندگاری قیام عاشورا

وی در ادامه بیان کرد: اگر بخواهیم به صورت اجمالی به راز ماندگاری عاشورا پاسخ دهیم باید بگوییم همانطور که خداوند در قرآن فرموده‌اند: «ماعندکم ینفد و ماعندالله باق، آنچه پیش شماست تمام می‌شود و آنچه پیش خداست پایدار است»(نحل/96)؛ به عنوان مثال شهید مطهری(ره) گاهی بین تعدادی پیرمرد در یک مسجد سخنرانی می‌کرد ولی همان سخنرانی بعدها تبدیل به کتاب و ده ها بار تجدید چاپ و ماندگار شد زیرا برای خدا انجام گرفته بود.

رییس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق(ع) با طرح این سوال که باید کار برای خدا باشد یا برای خدا کار کنیم، ابراز کرد: مورد اول ممدوح است اما دومی مهم‌تر است؛ به عنوان مثال در کتب شهید مطهری به جهت پاسخ به شبهات متعدد روز شاهد تنوع زیادی هستیم و این در حالی است که ایشان می‌توانست یک مرجع طراز اول شود اما یک متفکر کلامی شد که تاکنون کسی به فراگیری این شهید نتوانسته است کتاب بنویسد.

وی با بیان اینکه امام حسین(ع) برای خدا کار کرد و قطعا کاری که برای رضای خدا انجام گیرد باقی خواهد ماند، عوامل ماندگاری قیام عاشورا را در سه بخش قابل بررسی دانست: بخشی از این اتفاقات مربوط به قبل از قیام، بخشی به خود قیام و بخشی نیز مربوط به بعد از قیام است؛ در اتفاقات قبل از قیام عوامل مختلفی موثر است که نخستین ویژگی رفتار یزید است.

یزید فرد احمقی نبود بلکه دچار خطای محاسباتی شد

غلامی اضافه کرد: بسیاری معتقدند که معاویه زرنگ و یزید فرد احمقی بود؛ پس از مرگ معاویه یزید خطبه ای می خواند و در این خطبه به مردم وعده هایی داد، تا دلها را نسبت به خود نرم کرده و از مخالفت امت اسلامی در امان باشد، بنابراین اینچنین فردی نمی تواند احمق باشد بلکه بر خلاف پدرش که بسیار بتا ظرافت عمل می‌کرد مرتکب یک اشتباه محاسباتی شد.

وی با بیان اینکه یزید می دانست که پدرش می خواهد طومار اسلام را در هم بپیچد اما فکر می کرد که پس از 20 سال کار ظریف پدرش، دیگر زمان مرگ اسلام فرا رسیده است و اشتباهش هم دقیقا همینجا بود که عجله کرد، گفت: زمان شاه نیز همین اتفاق رخ داد که با یک خطای محاسباتی زمینه اضمحلال خود شاه فراهم شد زیرا شاه با خروج آیت‌الله بروجردی در محاسبه جایگاه فرزند امام حسین(ع) یعنی امام خمینی(ره) دچار خطا شد.

این استاد دانشگاه در ادامه تصریح کرد: اولین دلیل موفقیت امام حسین(ع) نیز رفتار یزید بود زیرا هیچ‌کدام از خلفای عباسی به فاسدی یزید نبود و نزدیک ترین فرد به یزید هارون بود که امام کاظم(ع) را تا زمان شهادت زندانی کرد و اجازه هرگونه تحرکی را از امام گرفت.

معاویه بر خلاف یزید در رفتار با اهل بیت(ع) کیاست به خرج می داد

وی یادآور شد: دومین ویژگی در اتفاقات قبل از قیام به نوع بیعت‌خواهی که با حضرت صورت می‌گیرد برمی‌گردد از این رو معاویه به خاطر کیاست زیادی که داشت گفته بود حسین(ع) و بنی هاشم نیاز به دادن بیعت ندارند؛ معاویه همیشه برای امام حسن و امام حسین(ع) نامه می‌فرستاد و حتی اگر از اباعبدالله(ع) پاسخ تندی هم می‌شنید واکنش خاصی نشان نمی داد در حالی که یزید بلافاصله پس از حکومت به پسرعمویش، ولید‌بن‌عتبه‌بن‌ابوسفیان که حاکم مدینه بود نامه نوشت و او را ملزم کرد که از حسین بن علی(ع) و عبدالله بن زبیر برایش بیعت بگیرد و گرنه آنها را بکشد.

غلامی ادامه داد: امام حسین(ع) حاضر به بیعت نشد و از مدینه همراه با اهل بیت پیامبر(ص) خارج شد که این حرکت بعدها به واقعه کربلا و شهید شدن ایشان منتهی شد؛ نکته سوم که باید بسیار به آن توجه شود رفتار امام حسین(ع) است زیرا گاهی در تحلیل شخصیت ایشان تنها به یک بعد توجه ویژه می شود در حالی که شخصیت امام حسین(ع) به جهت کیاست مومنانه یعنی عقل و هوش، خود قابل مطالعه است.

صف آرایی یاران دیرین پیامبر و امیرالمومنین(ع) در مقابل فرزند رسول الله(ص)

وی همچنین بیان کرد: فاصله شهادت پیامبر(ص) تا قیام امام حسین(ع) یعنی از سال یازدهم هجری تا واقعه عاشورا در سال 61، 50 سال طول می کشد از این رو در زمان شهادت اباعبدالله(ع) از صحابه پیامبر مکرم اسلام(س) حبیب بن مظاهر و از یاران امیرالمومنین(ع) زهیربن قین در سپاه امام و در سپاه مقابل شریح قاضی از صحابی پیامبر(ص) و از یاران حضرت علی(ع) شبث بن ربعی حضور دارند و سوال اینجاست که چه می‌شود عده ای از همین یاران دیرین پیامبر(ص) و امام علی(ع) به قصد قربه الی الله کمر به شهادت فرزند رسول الله(ص) می بندند؟!

عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) در ادامه در پاسخ به این سوال که چه کسانی امام را شهید کردند، اظهار کرد: کسانی امام را شهید کردند که ایشان را دعوت کردند یعنی مردم کوفه، از این رو وهابیت مدام تبلیغ می کند که بحث عاشورا یک بحث درون مذهبی شیعه است و افرادی که خودشان خود را می‌کشند نمی توانند داعیه اسلام داشته باشند در حالی که باید گفت شهر نظامی کوفه سال هفدهم هجری تاسیس می شود و در آن 20 هزار خانه ساخته می شود.

وی یادآور شد: در فاصله 44 سال تا سال 61 طبقات اجتماعی بسیاری به آن افزوده می شود که برخی اعتقاد زیادی به اسلام ندارند و اینگونه نبوده است که شیعیان کوفه امام را شهید کنند چرا که در اینصورت حضور پنج هزار تواب و سپاهیان مختار بی معنی می شود؛ عبیدالله ابن زیاد هزاران سرباز به کربلا می فرستاد که بسیاری از آن‌ها در میانه راه فرار می ‌کردند لذا افرادی که در این جنگ شرکت می کنند عموما بسیار بدوی بوده و بهره ای از دین و عقلانیت نداشته اند.

برخی به دنبال ساخت تصویری صهیونیستی از عاشورا هستند

غلامی در واکنش به پیامکی که می گوید حسین(ع) را منتظرانش کشتند، ابراز کرد: قاطبه مردم کوفه در رقم خوردن این اتفاق حماقت و سستی کردند اما امام را نکشتند همچون توابین و می توان گفت دعوت کنندگان جزئی از قاتلین بودند نه همه آن‌ها.

وی در بخش دیگری از سخنانش با اشاره به ویژگی های خود قیام عنوان کرد:  نخستین ویژگی در بخش خود قیام، الهی بودن آن است؛ امام حسین(ع) در پاسخ به ام سلمه که ایشان را از رفتن به کوفه نهی کرد فرمودند: «خداوند می خواهد مرا شهید ببیند»؛ عده ای با استناد به این موضوع می گویند اباعبدالله(ع)همچون خضر نبی(ع) مأمور بود و طبق خواست خداوند باید شهید می ‌شد که این برداشت بسیار غلط و جاهلانه است.

رئیس دانشکده حقوق دانشگاه امام صادق(ع) در تشریح این موضوع افزود: این در حالی است که امام حسین(ع) خود می فرمایند: «هر کس‌ سلطان‌ زورگویی‌ را ببیند که‌ حرام‌ خدا را حلال‌ نموده‌، پیمان‌ الهی‌ را می‌شکند و با سنّت‌ و قوانین‌ رسول‌ خدا از در مخالفت‌ درآمده‌ و در میان‌ بندگان‌ خدا، راه‌ گناه‌ و معصیت‌ و ستم‌ و دشمنی را در پیش‌ می‌گیرد، ولی‌ با عمل‌ یا سخن‌ اظهار مخالفت‌ نکند، بر خداوند است‌ که‌ او را در محل‌ و جایگاه‌ آن‌ سلطان‌ ظ‌الم‌ قرار دهد».

شخصیت اباعبدالله الحسین(ع) جمیع تمام خصائص اعلی انسانی است

وی ویژگی دوم در الهی بودن قیام را جامعیت شخصیتی امام عنوان کرد و گفت: شخصیت اباعبدالله(ع) جمیع تمام خصائص اعلی انسانی است، رفتار ایشان با همسر، رشادت، شجاعت، نظم و... همه الگوست. ایشان حتی برای یک سپاه 72 نفره نیز میمنه و میسره مشخص کرده و آرایش نظامی می چیند.

غلامی عامل دوم ماندگاری قیام عاشورا در بخش قیام اباعبدالله(ع) را یاران ایشان توصیف کرد و افزود: یاران امام یک ترکیب 72 نفره بی نظیر هستند که انسان را مبهوت می کنند؛ یک تعداد محدود اما به لحاظ شخصیتی خارق العاده که در هر موضوعی درجه یک بوده و متاسفانه به صورت یکجا به شهادت می رسند.

درس عاشورا «هیهات من الذله» است

وی در پایان اظهارنظر افرادی که درس عاشورا را تعامل و مذاکره می دانند مردود دانست و یادآور شد: آیا کربلا تا حدی ناشناخته مانده است که امروز اینگونه مورد تحریف قرار گیرد؟! در حالی که امام حسین(ع) در روز عاشورا با صدایی غرا می‌فرمایند: «أَلَا وَإنَّ الدَّعِیَّ ابْنَ الدَّعِیِّ قَدْ رَکَزَ بَیْنَ اثْنَتَیْنِ: بَیْنَ السِّلَّه وَالذِّلَّه؛ وَهَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّه، آگاه‌ باشید که‌ این‌ مرد بی‌پدر، زنازاده‌ و پسر زنازاده‌ (عُبیدالله‌ بن‌ زیاد) مرا بین‌ دو چیز ثابت‌ و میخکوب‌ نموده‌ است‌، یا با شمشیر جنگ‌ کردن‌ و شربت‌ شهادت‌ نوشیدن‌، و یا تن‌ به‌ ذلّت‌ و خواری‌ دادن‌؛ و هَیْهَاتَ مِنَّا الذِّلَّه، چقدر ذلّت‌ از ما دور است».